گرد و خاک در سراسر ایران| تا کی باید در این هوا نفس بکشیم؟

روز نو :در‌حالی‌که بهار همیشه روز‌های پاک را برای تهران ثبت می‌کرد، روز گذشته تهران یکی از آلوده‌ترین شهر‌های جهان بود. هرچند ادعایی وجود داشت که پایتخت ایران، نام آلوده‌ترین شهر جهان را به نام خود ثبت کرد؛ اما احد وظیفه کارشناس سازمان هواشناسی کشور، در گفت‌وگویی با «شرق»، با بیان اینکه فعلا نمی‌شود این ادعا را کرد، تأکید کرد حداقل تا پایان هفته این شرایط را در کشور خواهیم داشت.

کم‌بارشی، افت پوشش گیاهی کشور و خشکی تالاب‌ها و رود‌های کشور، سرتاسر ایران را با ریزگرد‌ها درگیر کرده است. هرچند تا سال گذشته این جنوب ایران بود که با گرد‌و‌غبار درگیر بود؛ اما در ۲۴ ساعت گذشته پایتخت‌نشینان هم آلوده‌ترین روز سال ۱۴۰۰ را تجربه کردند. شدت آلودگی هوا به حدی بود که کمیته اضطراری آلودگی هوا تشکیل جلسه داد، بازی حساس تیم‌های پرسپولیس و آلومینیوم که قرار بود امروز برگزار شود، لغو شد و برای تعطیلی مدارس نیز تصمیم گرفته شد.

در جلسه کمیته اضطراری آلودگی هوا که با حضور استاندار تهران برگزار شد، علاوه بر لغو دیدار دو تیم فوتبال پرسپولیس و آلومینیوم تصمیماتی مانند لزوم آمادگی کامل دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان‌ها و اورژانس و هلال‌احمر نیز اتخاذ و به بیماران تنفسی نیز توصیه شد که از تردد در فضای باز خودداری کنند. همچنین محسن منصوری، استاندار تهران، در پایان جلسه کمیته اضطراری آلودگی هوای تهران در تشریح آخرین تصمیمات این کمیته با توجه به تشدید گرد‌و‌غبار موجود در سطح استان تهران گفت: شرایط لحظه‌ای آلودگی هوا خوب نیست و در‌حال‌حاضر شاخص ۴۳۰ را نشان می‌دهد؛ ولی این آلودگی رو به کاهش است و از سوی دیگر جنس آن با آلودگی شیمیایی ناشی از تردد خودرو‌ها که بیشتر در فصل سرما با آن مواجهیم متفاوت است؛ اما به هر روی سلامتی شهروندان را تهدید می‌کند. منصوری ضمن اشاره به مصوبات کمیته اضطراری آلودگی هوای تهران یادآور شد: بازی فوتبال روز شنبه، بیستم فروردین با هدف سلامت حفظ بازیکنان و هواداران لغو شد و همچنین حضور بیماران تنفسی و ریوی برای فردا در فضای باز ممنوع خواهد بود.

احد وظیفه، کارشناس سازمان هواشناسی کشور، در گفتگو با «شرق»، در پاسخ به این سؤال که آیا تهران روز جمعه آلوده‌ترین شهر جهان بود، گفت: «اینکه تهران آلوده‌ترین شهر جهان است، ادعای چندان مستند و معناداری نیست، از طرفی کمکی به ما نمی‌کند. مگر الان کسی آمده و میزان آلودگی کشور‌های همه جهان را با هم مقایسه کرده است که ما بخواهیم به این ادعا اتکا کنیم؟ همچنین هر جایی یک موقعیتی دارد. بخشی از کره زمین فصل زمستان را می‌گذرانند و نیمکره دیگر در فصل گرم سال قرار دارد؛ بنابراین جمله مفهوم‌داری نیست؛ اما تهران از دیروز شهری بسیار آلوده بود و تنفس هوای آن به‌شدت خطرناک بود». او با اشاره به دلایل این اتفاق گفت: «دلیل این مسئله گرد‌و‌خاک است. گرد‌و‌خاکی که از مناطق صحرایی جنوب سوریه، شرق اردن و غرب اهواز توسط یک موج فعال ایجاد شده و این توده هوا گرد‌و‌خاک را بلند کرده و با خودش حمل کرده و از شب پنجشنبه، ۱۹ فروردین وارد ایران شد و در حال گذر از کشور ماست. صد البته بخشی از این گرد‌و‌خاک از منابع گرد‌و‌خاک داخلی منبعث می‌شود...،

اما بالای ۹۰ درصد این گرد‌و‌خاک مربوط به توده‌ای است که از سمت عراق و سوریه و شرق اردن به اینجا رسیده. به مرور غلظت این گرد‌و‌غبار کمتر خواهد شد و احتمالا بعد‌از‌ظهر جمعه بیشترین غلظت آلودگی را در کشور تجربه کرده‌ایم. صبح دیروز گرد‌و‌غبار از شهر‌هایی مانند کرمانشاه و سنندج عبور پیدا کرد و سپس به تهران و بعد از آن به مشهد رسید». او در پاسخ به این سؤال که آیا این گرد‌و‌غبار امروز شنبه از کشور خارج می‌شود، گفت: «تصور نمی‌کنم که این گرد‌وخاک این هفته از کشور خارج شود؛ چرا‌که امواج دیگری از روی عراق و سوریه در حال شکل‌گیری هستند و به سبب اینکه در دو سال گذشته خشکسالی شدیدی در کل منطقه خاورمیانه حاکم بود و از طرفی، چون منطقه ما رویش گیاهی مناسبی ندارد و با کم‌بارشی و خشکسالی سبزینگی منطقه ما کم است و همچنین تالاب‌ها و کانون‌های گرد‌وغبار که زمانی آب داشتند، الان خشک شده‌اند و حالا با وزش باد خود به منشأ گرد‌و‌غبار تبدیل می‌شوند؛ در نتیجه این روند حداقل طی این هفته ادامه خواهد داشت. تا ظرف یک هفته آینده از آنجایی که بارش نیز کم است، گرد‌و‌غبار فرصت پیدا می‌کنند همراه این امواج به کشور‌هایی مانند عراق، ایران، عربستان، کویت و در ادامه افغانستان و ترکمنستان نیز وارد شوند».

‌همچنین رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ضمن هشدار نسبت به آلودگی شدید هوا در نقاطی از کشور که دچار توفان و گرد‌و‌غبار شده‌اند، گفت: با توجه به تداوم این شرایط جوی تا فردا در مناطقی از‌جمله تهران، خوزستان و... وزارت بهداشت درخواست می‌کند تا مدارس امروز (۲۰ فروردین) به صورت غیرحضوری و مجازی فعال باشند. به گفته عباس شاهسونی وجود چنین شرایط جوی سبب افرایش بیماری‌های قلبی، ریوی و مرگ زودرس در بیماران قلبی و سالمندان می‌شود؛ همچنین افزایش شدید علائم تنفسی در کل جمعیت نیز اتفاق خواهد افتاد. شاخص فعلی هوا بیش از ۳۰۰ است و این اخطاری جدی برای سلامت انسان‌ها است. باید بدانیم که تمام افراد جامعه تحت تأثیر آثار این آلودگی هوا خواهند بود.

بحران محیط زیست و جای خالی پیمان منطقه‌ای

روزنامه اطلاعات نیز در یادداشتی نوشت: تهران و چند شهر دیگر، از روز گذشته درگیر گرد و خاک ناشی از تغییرات اقلیمی در کشور عراق شده‌اند، به طوری که شرایط پایتخت خطرناک‌تر اعلام شده و دولت از مردم خواست از خانه بیرون نیایند. این همان غباری است که از چشمه‌های غبار عمدتاً در عراق و نیز سوریه و شمال عربستان بر می‌خیزد و در چند سال اخیر استان‌های غربی و جنوبی را آلوده می‌کرد و اینک دو سوم کشور را گرفتار کرده است. کارشناسان هواشناسی می‌گویند این تازه اول کار است و دست کم تا پایان مرداد باید به طور متناوب در این هوا دم زنیم. هوایی که بوی مرگ می‌دهد.

بعد از آلودگی هوا و کرونا، حالا شهروندان تهرانی و لااقل دوازده استان دیگر باید با گرد و خاک هم مقابله کنند. رئیس مرکز ملی پیش بینی وضع هوا درباره وضعیت نامطلوب آب و هوا می‌گوید: همان طور که قبلاً هشدار داده بودیم یک توده گرد و خاک از سوی سوریه و عمدتاً از سمت کشور عراق که تحت تأثیر این پدیده است؛ به علاوه وزش باد شدیدی که از دیروز در تهران و سایر نقاط داشتیم دست به دست هم دادند که گرد و خاک را به وجود بیاورد.

کارشناسان هواشناسی معتقدند، کاهش بارندگی‌ها و خشک شدن فزاینده خاورمیانه از جمله عراق، ایران، سوریه، عربستان، کویت علت اصلی بلند شدن خاک‌های نرم از زمین است و این اتفاق هم تکرار و هم تشدید خواهد شد.

کاهش فزاینده بارندگی‌ها در منطقه ما تحت تأثیر تغییرات اقلیمی است که اینک بواقع در زمره خطرناک‌ترین پدیده‌ها، جدای از جنگ، شناخته می‌شود. ناسا گزارش داده است که تا ۱۵ سال آینده مناطق وسیعی از خاورمیانه از بخش‌های قابل توجهی از ایران غیر قابل سکونت می‌شود.

بنا به گفتۀ دانشمندان، دمای زمین در حال حاضر نسبت به آغاز قرن بیستم بیش از ١ر١ درجۀ سانتیگراد افزایش یافته، اما با توجه به روند صنعتی شدن و افزایش جمعیت در قاره‌های آسیا، آفریقا و تا حدی آمریکای لاتین سرعت افزایش دما در حال شتاب گرفتن است. هر یک درجه افزایش دما منجر به تغییرات وسیع اقلیمی از جمله خشک شدن مناطقی از جهان و وقوع توفان، سیل و آتش سوزی خواهد شد. کارشناسان سازمان ملل پیش بینی کرده اند اگر دولت‌ها به تعهداتی که در اجلاس گلاسکو در خصوص کاهش گاز‌های گلخانه‌ای و کربن داده اند عمل کنند می‌توان امیدوار بود دمای زمین تا سال ۲۱۰۰ حدود ۵ر۱ درجه سانتیگراد افزایش یابد که نسبت به سرعت فعلی افزایش دما، میزان کمتری است. در غیر این صورت یک فاجعه اقلیمی اتفاق می‌افتد.

بیش از ۱۱۰ کشور در اجلاس گلاسکو موافقت کرده‌اند که تا سال ۲۰۳۰ جنگل‌زدایی را متوقف کنند، ۸۰ کشور جهان قرار است تا سال ۲۰۳۰ دست‌کم ۶ درصد تولید گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش دهند و ۱۸ کشور جهان (از جمله کانادا و آمریکا) قرار است تا پایان سال آینده میلادی سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سوخت‌های فسیلی را پایان دهند، اما با توجه به قرائن موجود در اولویت دادن منافع آنی بر منافع بلند مدت، نمی‌توان امید چندانی داشت که تا نیمه قرن حاضر تولید کربن به صفر برسد. کارشناسان معتقدند برای فزون‌تر نشدن افزایش دما از سطح ۵ر۱ درجه باید میزان تولید کربن تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۲۵ درصد و تا سال ۲۰۷۵ معادل ۱۰۰ درصد کاهش یابد وگرنه دمای زمین تا ۳ درجه افزایش می‌یابد که این یک فاجعه اقلیمی است.

واقعیت آن است که اگر برای اروپا و آمریکا با آن منابع عظیم آب، فاجعه اقلیمی پنجاه سال دیگر رخ دهد، برای ما از هم اکنون رخ داده است. هیچ جای جهان به اندازه خاورمیانه و مشخصاً منطقه ما درگیر فاجعه اقلیمی نیست. کاهش فزاینده و مستمر منابع آب، خشک شدن دریاچه‌ها، رود‌ها، تالاب‌ها، قنات‌ها و سفره‌های آب‌های زیرزمینی مدتهاست که در کشور ما آغاز شده است و روند خشکسالی هر سال شتابان‌تر از سال قبل می‌شود. بازتولید آب‌های شیرین به خاطر کاهش بارندگی هر سال کمتر می‌شود و این در شرایطی است که جمعیت کشور‌های منطقه طی ۵۰ سال اخیر ۴ برابر شده است. در این وضع که قابل رویت‌ترین عارضه اش هوایی است که نمی‌توان در آن دم زد، اصلاً نمی‌توان منتظر نتایج اجلاس گلاسکو نشست. ما باید به عنوان کنشگری فعال، بانی پیمان منطقه‌ای برای کنترل تغییرات اقلیمی، کنترل روند تخریب محیط زیست و کنترل مصرف آب شیرین و کنترل بیابانهای‌غبارآفرین شویم تا جان شهروندانمان به ثمن بخس از دست نرود.